Parikan

Parikan iku unèn-unèn kang dumadi seka rong (2) ukara. Ukara sepisanan kanggo narik kawigatèn, kang kapindho minangka isi. Parikan iki kaya pantun nanging mung rong larik. Parikan migunaake purwakanthi swara

Kang diarani parikan

Yaiku unen-unen mawa paugeran telung warna yaiku :

1.         kadedan saka rong ukara kang dhapukake nganggo purwakanthi guru swara

2.         saben saukara kadedan saka rong gatra

3.         ukara kapisan mung minangka purwaka; déné isi utawa wosé dumunung ing ukara kapindho.

Tuladha:

Tawon madu, ngisep sekar. (Ukuran kapisan, 2 gatra).

Calon Guru, kudu sabar (ukuran Kapindho, 2 gatra).

Gunane purwaka (ukuran kapisan) mung dianggo narik kawigatene wong kang nedya sikandhani utawa dipituturi, Perlune, supaya ing sadurunge ukara kang isi utawa “wose” dikandhakake, wong sing nedya dikandhani wis ketarik atine, satemah banjur nggatekake, bisa ngerti temenan marang maksude ukuran kang isi “ngese” (ukara kapindho).

Manut ( cacahing) wandane, parikan iku kena diperangi dadi telu, yaiku:

1.       Parikan kan dadadean saka (4 wanda + 4 Wanda) X 2

Tuladha

Iwak bandheng, durung wayu (4 wanda + 4 Wanda)

Priya Ngganteng, sugih ngelmu (4 wanda + 4 Wanda

2.       Parikan kan dadean saka (4 wanda + 8 Wanda) X 2

Tuladha

Kembang adas, sumebar tengahing alas (4 wanda + 8 Wanda).

Tuwas tiwas, nglabuhi wong ora waras. (4 wanda + 8 wanda)

3.       Parikan kang kadadean saka (8 wanda + 8 Wanda) X 2

Tuladha

Enting-enting gula jawa, sabungkus isine sanga

Ingatase para siswa, wajib seneng nggubah basa.

Parikan sing kadadean saka (8 wanda + 8 wanda) X 2

Parikan sing kadadean saka (8 wanda + 8 wanda) X 2, saweneh ana sing ngarani parikan patang pada. Iku keliru, sebab tembung “pada” iku tumprap reriptan kanggone mung ana ing tembang. Dene yen tembung “pada” iku sing dikarepake kudu mung ora ukara, siji-sijining ukura kadadean saka 2 gatra: dadi kabeh ana 4 gatra Wondene carane nulis 4 gatra iku, kena bae didadekake 4 larik.

Tuladha kasebut kena katulis mangkane

Enting-enting gula jawa

Sabungkus isine sanga

Ingatase para siswa

Wajib seneng nggubah basa

Parikan sing dianggo nggérongi lelagoning gendhing

Ing parikan iki dhapukaning ukara mesthi bae ora bisa tansah nglungguhi paungeran, sebab cacahing wandane kawengku ing laguning gendhing.

Tuladha

Lelagon Parikan (Slendro Patet 9)

Cengkir Wungu, wungune ketiban daru (Dhu Ibu)

Calon guru, kudu sabar momot mengku (Pm)

Katrangan Perangan sing dikurung, yaiku (Dhu Ibu), iku wuwuhan, kanggo senggakan.

Suwe Ora Jamu. Pelog Pathet 6

Suwe ora jamu, jamu godhong kencur

Suwe ra ketemu, temu pisan maju mundur.

Carane ngarang parikan

Sing dikarang luwih dhisik ukara kapindho, yaiku sing isi “ngese” utawa “Wose”. Ukarane kadedean saka 4 wanda + 4 Wanda, utawa 4 wanda + 8 wanda + 8 wanda.Sawise rampung pangarange ukara kapidho, banjur ngarang ukara kapisan, yaiku ukara kang mung dianggo purwaka. Kehing wandane pada karo ukara kapindho, lan dhapukane kudu mujudake purwakanthi guru swara karo ukara sing kapindho.

Klebu rerengganing basa

Parikan klebu rerengganing basa, sebab basa sing mawa parikan iku agawe senenge wong sing maca utawa sing ngrungokake. Guneman mawa parikan bosa njalari rame nengsemake. Gendhing digerongi nganggo sakepan kang mawa parikan, bisa marakake saya gayeng.

Tuladha parikan warna telu

1.       Parikan (4 wanda + 4 wanda) X 2

Wajik Kletik, gula jawa

Luwih becik, sing prasaja

Nang jeruk, jambu nanas

Rada watuk, ngelu panas

Wedang bubuk, tanpa gula

Aja ngamuk, enggal tuwa

wedang bubuk, tanpa gula Aja ngamuk, enggal tuwa

2.       Parikan (4 wanda + 8 wanda) X 2

Kembang aren, sumber tepining kalen

Aja dahwen, yen kowe pepengen kajen

Kembang kencur, ganda sedhep sandhing sumur

Kudu jujur, yen kowe kepengin luhur

Kembang menur, den sebar den awur-awur

Bareng makmur, banjur lali mring sadulur

3.       Parikan (8 wanda + 8 wanda) X 2

Gawe cao nangka sabrang, kurang setrup luwih banyu

Aja awatak gumampang, ingatase calon guru

Sega punar lawuh empal, segane pengenten anyar

Dadi murid aja nakal, kudu ulah ati sabar

Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula

Piwelingku mring muda, aja wedi ing rekasa.

Purwakanthi parikan bisa digawe mawa petungan kang adhedhasar petungan wanda (suku kata).

1.       4 wanda - 4 wanda

wajik klethik, gula jawa

luwih becik wong prasaja

jemek-jemek gula jowo

aja ngenyek padha kanca

manuk emprit menclok pager

dadi murid kudu pinter

2.       4 wanda - 8 wanda

tawon madu, ngisep sari kembang jambu

aja nesu yen dituduaaké luputmu

kembang menur, den sebar den awur-awur

bareng makmur, banjur lali mring sedulur

manuk emprit, nggawa kawat ing wit waru

dadi murid, kudu hurmat marang guru

ana baya, mangan roti karo kanca

pengin mulya, aja wedi ing rekasa

3.       8 wanda - 8 wanda

kayu urip ora ngepang, ijo-ijo godhong jati

uwong urip ora gampang, mula padha ngati-ati